UX và UI là hai thuật ngữ thường được đề cập trong cùng một câu, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng có thể thay thế cho nhau. UX và UI thường bị nhầm lẫn đến mức bạn có thể bắt gặp một tin tuyển dụng dành cho Nhà thiết kế UX trong đó mô tả công việc nêu nhầm trách nhiệm của Nhà thiết kế UI và ngược lại.

Mặc dù UX và UI là hai vai trò riêng biệt, chúng thường hoạt động chồng chéo và bổ sung cho nhau. Trong bài viết này, chúng ta sẽ xem xét kỹ hơn vai trò của nhà thiết kế UX và nhà thiết kế UI, hai vai trò này giống nhau và khác nhau như thế nào cũng như cách chúng hoạt động cùng nhau để tạo ra một trang web/ứng dụng hoàn hảo.

Nội dung bài viết

UX Là Gì?

UX là viết tắt của User Experience, chính là trải nghiệm người dùng, cách mà người dùng tương tác với trang web hay ứng dụng sản phẩm. Trải nghiệm người dùng bao gồm toàn bộ tương tác mà người dùng có với một sản phẩm, bao gồm cả cảm nhận của họ về tương tác đó.

Don Norman, một nhà thiết kế và nhà tâm lý học nhận thức, đã đặt ra thuật ngữ “user experience” trong cuốn sách The Design of Everyday Things năm 1988 của ông. Norman trở thành kiến trúc sư UX chính thức đầu tiên trong thời gian làm việc tại Apple vào những năm 1990.

Bất cứ khi nào bạn tương tác với một sản phẩm hay dịch vụ, bạn đều đang có trải nghiệm người dùng. Điều này bao gồm những hoạt động như điều hướng một ứng dụng dành cho thiết bị di động, lướt một trang web, tương tác với một sản phẩm vật lý (chẳng hạn như thử một đôi giày chạy bộ mới) hoặc một dịch vụ (chẳng hạn như đăng ký khách sạn hoặc sử dụng phương tiện giao thông công cộng).

Thuật ngữ trải nghiệm người dùng (UX) đề cập đến tất cả các khía cạnh của sự tương tác này. Hãy nghĩ về lần cuối cùng bạn sử dụng một sản phẩm mới. Nó có hoạt động y như bạn mong đợi không? Nó có dễ sử dụng không? Bạn cảm thấy như thế nào khi sử dụng nó (phiền, vui, chán, thư giãn,…)?

Mục tiêu của thiết kế UX là tạo ra các sản phẩm và dịch vụ dễ dàng, hiệu quả và thú vị cho người tiêu dùng. Khi hoàn thành được mục tiêu này, bạn sẽ có được những khách hàng trung thành, những người sẽ giới thiệu sản phẩm hoặc dịch vụ đó cho bạn bè và gia đình của họ.

Nhà Thiết Kế UX Là Gì?

Thiết kế UX là quá trình quản lý sự tương tác giữa người dùng với sản phẩm, dịch vụ hoặc trang web, ứng dụng. Để tạo trải nghiệm người dùng tối ưu nhất, nhà thiết kế UX sẽ tiến hành nghiên cứu, khảo sát và thử nghiệm người dùng (user testing) để đặt chân vào vị trí của người tiêu dùng và thấu hiểu nhu cầu của họ.

Vai trò của nhà thiết kế UX là làm cho một sản phẩm hoặc dịch vụ có thể sử dụng được, thú vị và dễ tiếp cận. Trong khi nhiều công ty sử dụng thuật ngữ, cụm từ UX thường liên tưởng với thiết kế mỹ thuật số (digital design) cho các trang web và ứng dụng. Mặc dù quy trình chi tiết thay đổi từ sản phẩm này sang sản phẩm khác và từ công ty này sang công ty khác, nhưng các giai đoạn chung của thiết kế UX có xu hướng giữ nguyên và giống nhau.

UI Là Gì?

UI là viết tắt của User Interface, hay còn gọi là giao diện người dùng, là những yếu tố người dùng sẽ tiếp xúc trên trang web hay ứng dụng. Giao diện người dùng bao gồm màn hình, nút điều khiển, nút bật tắt, biểu tượng và các yếu tố thị giác khác mà người dùng tương tác khi sử dụng trang web/ứng dụng.

Bất kỳ công nghệ nào bạn tương tác với tư cách là người dùng đều là một phần của UI – giao diện người dùng. Ví dụ: màn hình, âm thanh và khả năng phản hồi đều là các yếu tố của giao diện người dùng.

Giao diện người dùng bao gồm bốn thành phần chính sau:

Các yếu tố điều hướng (navigation elements): Các yếu tố này giúp người dùng điều hướng một giao diện và di chuyển xung quanh một trang web/ứng dụng. Ví dụ cho các yếu tố điều hướng trong UI là thanh trượt, trường tìm kiếm và mũi tên quay lại.
Kiểm soát đầu vào (input controls): Là các yếu tố trên trang cho phép người dùng nhập thông tin vào hệ thống. Ví dụ, các nút ấn, ô đánh dấu, khung điền văn bản,…
Thành phần thông tin (Informational components): Được sử dụng để truyền đạt thông tin đến người dùng. Ví dụ, thanh tiến trình bên dưới video hoặc mục hướng dẫn.
Thùng chứa (containers): được thiết kế để chứa các phần tử có chiều rộng tối đa hợp lý dựa trên kích thước màn hình của người dùng và sắp xếp nội dung thành các phần mục dễ truyền đạt. Thay vì liệt kê mọi tiêu đề phụ bên dưới một tab, container như menu accordion có thể được sử dụng để ẩn hoặc hiển thị nội dung cần thiết ở một chiều rộng/ngang hợp lý và tương thích với màn hình thiết bị.

Nhà Thiết Kế UI Là Gì?

Nhà thiết kế UI là người thiết kế đồ họa giao diện của một ứng dụng, trang web hoặc thậm chí thiết bị mà người sử dụng sẽ tương tác. Các nhà thiết kế UI tạo và tối ưu hóa các yếu tố tương tác hỗ trợ cho tương tác của bạn, như các nút điều hướng, menu, breadcrumb, thanh tiến trình và accordion.

Tạo ra một giao diện bắt mắt là rất quan trọng, nhưng UI không chỉ bao gồm mỗi tính thẩm mỹ. Khi bạn đang sử dụng một ứng dụng hay trang web thì ứng dụng hoặc trang web đó phải trực quan, nghĩa là người dùng cần phải hiểu được điều gì sẽ xảy ra nếu họ nhấp vào nút điều hướng hoặc bật công tắc. Các UI designer sẽ sử dụng các tín hiệu thị giác để giúp hướng dẫn người dùng sử dụng giao diện một cách trơn chu và mượt mà.

Ngoài ra, một trang web hoặc ứng dụng phải dễ truy cập, dễ sử dụng và phù hợp với mọi đối tượng. Nghĩa là người dùng sẽ phải có thể hiểu cách vận hành giao diện bất kể tuổi tác, giới tính hoặc gia cảnh của họ.

Sự Khác Biệt Giữa UX và UI

Trải nghiệm người dùng (UX) và thiết kế giao diện người dùng (UI) thường đi đôi với nhau, tuy nhiên, chức năng và nhiệm vụ của chuyên viên UI và chuyên viên UX là hoàn toàn khác biệt. Trong khi UX bao gồm trải nghiệm tổng thể mà người dùng có khi sử dụng một sản phẩm hoặc dịch vụ, thì UI tập trung vào giao diện và thiết kế đồ họa hơn.

Nói cách khác, sự khác biệt giữa UX và UI là mục tiêu của chúng.

Một nhà thiết kế UX sẽ tập trung vào toàn bộ hành trình khách hàng sử dụng sản phẩm. Nó bao gồm toàn bộ từ yếu tố thúc đẩy hoặc làm thất vọng khách hàng, đến lý do tại sao họ thích hoặc không thích sản phẩm và những gì sản phẩm cần có để có thể mang lại trải nghiệm thú vị cho người dùng.
Một nhà thiết kế UI lại là người nhận được những ràng buộc trên – ứng dụng phải có và không được có những gì, cũng như cách thức hoạt động của ứng dụng. Sử dụng những ràng buộc trên như nguyên tắc chỉ dẫn, chuyên viên UI sẽ thiết kế một giao diện dễ hiểu và sử dụng cũng như biến tất cả các nhu cầu của người dùng lên trên màn hình.

Để hiểu rõ hơn về sự khác biệt giữa UX và UI, hãy bắt đầu với một ví dụ: YouTube.

Nhìn vào trang chủ của Youtube, tất cả những gì bạn đang thấy là kết quả của UI designer, bao gồm từ phông chữ và màu sắc đến bố cục (thanh tìm kiếm ở trên cùng, khoảng cách giữa các video, thanh “Đăng ký” ở bên trái, vân vân) và tất cả các yếu tố đồ họa khác trên trang mà bạn có thể xem hoặc tương tác. Tức là, UI là các quyết định về tính thẩm mỹ để tạo nên giao diện của trang và là cách trình bày, hiển thị thông tin trên trang với người xem. Tuy nhiên, khi ta cân nhắc xem thông tin nào nên được hiển thị trên trang và sản phẩm sẽ hoạt động như thế nào khi người xem tương tác với UI, chúng ta đang bắt đầu đặt chân vào lĩnh vực của UX (trải nghiệm người dùng).

Hãy tưởng tượng xem, nếu mọi video Youtube bạn nhấp vào đều tải rất chậm, hay nếu bạn tìm chữ “mèo” trên Youtube và không có kết quả hiển thị, hay bạn không thể tìm kiếm theo tên người dùng và vì thế bạn không thể tìm thấy bản cover Kpop yêu thích của mình. Thật là một trải nghiệm tồi tệ đúng không nào. Các trường hợp được nói ở trên là kết quả của một thiết kế UX (trải nghiệm người dùng) kém và tệ. Nếu sản phẩm không cung cấp giải pháp mà bạn mong đợi, thì chắc hẳn khâu UX đang bị cắt giảm ngân sách hoặc gặp phải vấn đề gì rồi.

Don Norman – Nhà tâm lý học, Giáo sư Khoa học Nhận thức, Phó chủ tịch phụ trách công nghệ tiên tiến của Apple và là người đầu tiên đặt ra thuật ngữ UX vào những năm 1990, cùng với Jakob Nielsen – người đồng sáng lập của Nielsen Norman Group, giải thích cho sự khác biệt giữa UX và UI theo cách sau: “Hãy xem xét một trang web đánh giá phim. Ngay cả khi giao diện người dùng (UI) để tìm kiếm một bộ phim được thiết kế hoàn hảo, trải nghiệm người dung (UX) vẫn sẽ kém đối với người dùng muốn xem các bộ phim indie nếu trang web chỉ có đánh giá về các bộ phim từ các hãng lớn.”

Trong ví dụ về Youtube, UX và UI được kết hợp với nhau để tạo ra một trải nghiệm sản phẩm toàn diện và hoàn hảo. Vì ngay cả những giao diện người dùng (UI) với thiết kế đỉnh cấp cũng sẽ không được người dùng đánh giá cao nếu nó không hoạt động tốt và theo cách họ muốn.

Bạn không thể tạo ra một sản phẩm tốt hay đặc biệt mà không quan tâm đến UX và UI. Nếu không có chuyên viên thiết kế UX, YouTube sẽ đẹp và hấp dẫn nhưng hoàn toàn không sử dụng được. Và, nếu không có chuyên viên thiết kế UI, YouTube sẽ là một ý tưởng tuyệt vời về mặt lý thuyết nhưng sẽ dễ gặp vấn đề và dễ gây khó hiểu khi điều hướng trên màn hình.

Sự Kết Hợp Giữa UX Và UI

UX không có giao diện người dùng giống như một động cơ không có ô tô xung quanh nó. Bạn cần cả hai để đến được nơi bạn muốn.

Dưới đây là cách UX và UI kết hợp với nhau (trong một quy trình thiết kế sản phẩm):

Giả sử công ty của bạn muốn phát triển một ứng dụng đếm số bước chân, vì vậy CEO của bạn thuê một nhà thiết kế UX. Nhà thiết kế UX trước tiên sẽ tiến hành nghiên cứu ứng dụng của đối thủ cạnh tranh và điểm yếu của người dùng của bạn.

Với thông tin này, cô ấy sẽ quyết định các tính năng cốt lõi của ứng dụng (“phải theo dõi nhịp tim và quãng đường đi được”) và khám phá chuyên sâu về tính cách người dùng để tạo sơ đồ trang web và prototype (nguyên mẫu ban đầu).

Từ đó, một chuyên viên thiết kế UX sẽ tạo các wireframe (khung xương/cấu trúc dây) mà sau đó sẽ được kiểm tra, tinh chỉnh và chuyển đổi thành các mô hình thử nghiệm mockup. Kế tiếp, chuyên viên thiết kế UX sẽ tiến hành nghiên cứu và tinh chỉnh sản phẩm sao cho phù hợp thị trường. Xuyên suốt tất cả các giai đoạn, chuyên viên UX ẽ tập trung vào cấu trúc và giá trị của sản phẩm cũng như cách sản phẩm đó có hay không đáp ứng được nhu cầu của người dùng.

Ở giai đoạn cuối của quá trình phát triển, chuyên viên UI sẽ là người kiểm soát cuối cùng về giao diện của ứng dụng, bao gồm các form điền thông tin, hình ảnh hiển thị, nút điều khiển, các liên kết trong app và các biểu tượng sẽ hiện trên màn hình.

Khi Nào Doanh Nghiệp Cần Chuyên Viên UX/UI?

Trên thị trường làm việc trong Việt Nam hiện nay, thông thường UI/UX sẽ cùng được phụ trách bởi một chuyên viên – người có kiến thức sâu về thiết kế đồ họa lẫn sở hữu kỹ năng thiết kế thành thạo (để thiết kế UI), và hiểu rõ những mong muốn và hành vi sử dụng của người dùng trên trang web/ứng dụng (để thiết kế UX).

Điều này giúp đảm bảo rằng thiết kế không chỉ có tính thẩm mỹ cao mà còn mang tính tiện dụng, dễ hiểu và dễ sử dụng. Tuy nhiên, đối với những trang web, ứng dụng phức tạp và lớn hay phục vụ cho đa dạng đối tượng người dùng, có thể sẽ cần đến sự phân bổ lượng công việc lớn này giữa hai chuyên viên UX và UI.